Gaza jest jednym z najstarszych miast historycznej Palestyny. Powstała 3500 lat temu w newralgicznym punkcie tzw. Żyznego Półksiężyca (czyli obszaru pierwszych cywilizacji starożytnych) – na szlaku łączącym Egipt z krajami Bliskiego Wschodu. W roku 1919 miasto znalazło się w granicach tzw. Mandatu Brytyjskiego, czyli obszaru, który w wyniku I wojny światowej został odebrany Imperium Osmańskiemu i przekazany pod kontrolę Imperium Brytyjskiemu. Pod okupacją brytyjską miasto Gaza stało się jednym z ważnych ośrodków palestyńskiego odrodzenia narodowego, miejscem rozwoju kultury i ruchu antykolonialnego. W latach 20 i 30. XX wieku aspiracje palestyńskie zderzyły się z planami ruchu syjonistycznego dążącego do utworzenia państwa na terenie mandatu brytyjskiego Mandatu Palestyny dla zagrożonych antysemityzmem europejskich Żydów.
Nakba – czystka etniczna
Przełomowym wydarzeniem w historii miasta stała się Nakba (z arabskiego katastrofa) w latach 1947-1948, gdy po wycofaniu się kolonizatorów brytyjskich zbrojne bojówki syjonistyczne dokonały czystki etnicznej na obszarze mandatowej Palestyny. Syjonistyczne bojówki dokonały ponad 70 masakr, w których zabiły około 15 tysięcy Palestyńczyków. Ponad 700 tyś., z populacji liczącej 1,4 miliona rdzennych mieszkańców Palestyny, zostało wypędzonych ze swoich ziem do Zachodniego Brzegu, Strefy Gazy i sąsiednich krajów arabskich Niemal trzecia część ofiar Nakby została wygnana jeszcze przed powstaniem państwa Izrael w maju 1948 i początkiem wojny arabsko-izraelskiej.
Powstanie Izraela oznaczało też trwałą separację terytorialną Palestyńczyków i Palestynek, którzy stali się uchodźcami we własnym kraju. Palestyńskie terytoria okupowane są od siebie oderwane, a ludność w różnych ich strefach i częściach podlega różnym reżimom prawnym.
Uchodźcy i wojna sześciodniowa
W wyniku czystek etnicznych do Gazy napłynęły tysiące uchodźców, co całkowicie zmieniło strukturę społeczną miasta i wzmocniło jego znaczenie polityczne. Do 80 tys. jej dotychczasowych mieszkańców dołączyło 200 tys. uchodźców. Dziś ponad 70% mieszkanek i mieszkańców Strefy Gazy to uchodźcy lub ich potomkowie.
Wojna oddała miasto wraz z przyległym obszarem nadbrzeżnym pod okupację Egiptu, który jednak tolerował działalność palestyńskiego ruchu narodowowyzwoleńczego. Tak powstała Strefa Gazy w granicach, które znamy z serwisów informacyjnych. Kilka lat później, w 1956 roku, Gaza padła ofiarą agresji izraelsko-francusko-brytyjskiej na Egipt. Po wkroczeniu do Strefy, odziały izraelskie dokonały masowych aresztowań i przynajmniej kilku zbiorowych egzekucji Palestyńczyków, mordując setki osób zaangażowanych w działalność polityczną i społeczną.
Scenariusz ten powtórzył się w 1967, gdy w wyniku wojny sześciodniowej Izrael rozpoczął trwającą do dziś okupację Strefy Gazy. Także i ta wojna doprowadziła do wypędzeń Palestyńczyków. Część spośród ponad 300 tys. ofiar izraelskich czystek trafiła wtedy do Gazy.
Palestyńskie Terytoria Okupowane
Po wojnie 1967 roku enklawa Strefy Gazy wraz z oddalonym od niej o kilkadziesiąt kilometrów Zachodnim Brzegiem Jordanu i Jerozolimą Wschodnią uznana została przez społeczność międzynarodową za Palestyńskie Terytoria Okupowane. Odtąd oba obszary, mimo, że oddzielone terytorium izraelskim, stanowią ciągłość. Łączą je zarówno doświadczenia wypędzenia, uchodźctwa, okupacji i kolonizacji jak i historia oporu. To w Gazie zaczęła się pierwsza intifada (1987) – wielkie i w przeważającej mierze pokojowe palestyńskie powstanie, które doprowadziło do porozumień w Oslo. Po załamaniu tzw. procesu pokojowego i wybuchu drugiej intifady (2000), to Strefa Gazy była jedynym miejscem, z którego – pod naciskiem pokojowych protestów i aktów oporu zbrojnego – wycofali się izraelscy osadnicy. Ale likwidacja nielegalnych kolonii nie zakończyła okupacji Strefy Gazy.
Gaza pod izraelską okupacją
Izrael nie utrzymuje już stałej obecności wewnątrz Strefy Gazy, jednak jej przestrzeń powietrzna, wody przybrzeżne i kilkusetmetrowy pas przygraniczny pozostają pod wyłączną kontrolą Izraela. Wyjątek stanowi jedynie granica z Egiptem. To Izrael decyduje kto i co może wjechać i wyjechać ze Strefy Gazy. De facto władze palestyńskie w Gazie mogą co najwyżej administrować życiem jej mieszkańców – ale warunki tego administrowania są całkowicie uzależnione od arbitralnych decyzji Izraela. Z tego powodu, Gaza jest uznawana za terytorium okupowane.
Zgodnie z Międzynarodowym Prawem Humanitarnym, Izrael jako mocarstwo okupujące, ma obowiązek zaspokoić podstawowe potrzeby ludności Gazy, ze szczególnym uwzględnieniem wody pitnej, żywności, środków medycznych i innych podstawowych towarów, niezbędnych do umożliwienia życia w odpowiednich warunkach materialnych. Izrael sprzedaje Strefie Gazy wodę i prąd, i decyduje w jakiej ilości je dostarczać.
W 2006 roku jedyne jak dotąd demokratyczne wybory na Okupowanych Terytoriach Palestyńskich, na które zgodzili się okupanci, przyniosły zwycięstwo Hamasowi. Przejęcie władzy przez Hamas, organizację odrzucającą proces pokojowy i stawiającą na opór zbrojny, stało się dla Izraela pretekstem do nałożenia blokady wojskowej (zorganizowanej wspólnie z Egiptem) na Strefę Gazy oraz nieustannych ataków zbrojnych na jej mieszkańców. Zakazem wwozu do Gazy objęto tysiące produktów od zwykłych ołówków do sprzętu służącego radioterapii.
Ataki Izraela na Gazę – liczba zabitych
W takich warunkach gospodarka Gazy została zduszona, a stopa bezrobocia skoczyła do niemal 50%, przy czym wśród młodych osób sięga aż 80%. Wskaźniki ubóstwa wynoszą ok. 70%, a większość mieszkańców jest uzależniona od pomocy organizacji humanitarnych.
W ciągu minionych 16 lat izraelska armia przeprowadziła 8 wielkich ataków na Gazę (2006, 2007, 2008-9, 2012, 2014, 2020, 2022 i obecnie). Do 2022 roku zabitych zostało ponad 5 tys. osób a dziesiątki tysięcy odniosło rany1. W przygniatającej większości byli to cywile.
Izraelska armia od 7.10 do 17.11 zabiła ponad 12 tysięcy Palestynczyków i Palestynek, w tym ponad 5 tysięcy dzieci2. Organizacja Save the Children donosi, że w Gazie jedno dziecko jest zabijane co 10 minut. Około tysiąca dzieci uważanych jest za zaginione i najpewniej nadal znajduje się pod gruzami.
Infrastruktura
Na Strefę zajmującą obszar Krakowa, ale zamieszkiwaną przez trzy razy więcej osób, za każdym razem wystrzeliwano dziesiątki tysięcy pocisków, z premedytacją burząc tysiące domów i bloków mieszkalnych, siedzib mediów, szkół, ośrodków zdrowia, składów materiałów budowlanych. Systematycznie niszczona jest infrastruktura krytyczna – wodociągi, sieci elektryczne, drogi i oczyszczalnie ścieków.
Tylko w czasie trwającej 52 dni ofensywy latem 2014 roku armia izraelska zniszczyła lub uszkodziła 18 000 budynków co pozbawiło dachu nad głową ponad 100 tys. osób. Blokada uniemożliwia dostarczenie materiałów do odbudowy. Utrudniają ją też mniejsze bombardowania Gazy, do których dochodzi regularnie.
Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej donosi, że w obecnych bombardowaniach, tylko do 22 października, zniszczonych zostało ponad 42% budynków mieszkalnych w Gazie3.
Dostęp do wody pitnej
52 tysiące kobiet w ciąży i ponad 30 tysięcy niemowlaków jest zmuszonych do picia słonawej lub zanieczyszczonej wody – wynika z wewnętrznego raportu amerykańskiego Departamentu Stanu, o którym pisze Amira Hass w izraelskim dzienniku Haaretz (29.10.2023).
Średnie dzienne zużycie wody przez mieszkańca Gazy przed rozpoczęciem izraelskich bombardowań wynosiło około 70-90 litrów, co już stanowiło mniej niż 100 litrów rekomendowanych przez WHO (Światowej Organizacji Zdrowia).
Brak stałego dostępu do pitnej wody to rezultat m.in. nałożonej przez Izrael na Strefę Gazy blokady oraz regularnych bombardowań infrastruktury cywilnej. Szacunkowo 97% wody pochodzącej z lokalnych źródeł jest zanieczyszczone ściekami oraz spływów rolniczych i tym samym nie spełnia norm WHO4. Większość mieszkańców Strefy Gazy pozyskiwała wodę z około setki prywatnych odsalarni, które wypompowywały wodę ze studni, odsalały je i odsprzedawały. Ale nawet tak pozyskiwana woda wiązała się z ryzykiem dla zdrowia. Co istotne – wiele niezbędnych części i materiałów do naprawy niedziałających lub wadliwych oczyszczalni ścieków czy odsalarni, została przez Izrael zabroniona.
Tym samym, bez prądu i paliwa potrzebnych do uruchomienia pomp, przetransportowania wody i napełnienia prywatnych zbiorników, nawet mimo zapewnień o częściowym przywróceniu przez Izrael dostępu do wody, pozostaje ona w praktyce niedostępna.